Çaylak Ne Demek?
Çaylak sözcüğünün ne demek olduğunu, kökenini, türemesi ile ilgili araştırmalı görüşlerimi bulacağınız değerli bir yazı.
Last updated
Çaylak sözcüğünün ne demek olduğunu, kökenini, türemesi ile ilgili araştırmalı görüşlerimi bulacağınız değerli bir yazı.
Last updated
Selam selam selam üstünüze selam 👋 Bu başlıkta size çaylak demenin ne demek olduğunu yazacağım. Biraz daha derine dalıp birkaç bilgi yüklenip getireceğim. Katlanabilirseniz ne mutlu bana. 😌 Biz yazılımcılar, yazılımcılıkta ilk adımlarımızı attığımızda birer çaylak idik. Evet evet çaylak... Bir de ana dili ile yabancı dili arasında kalan çaylaklar aramızda gezer. Çaylak demek yerine junior yazıp cunyır deyip dururlar. Bilir misiniz? Bunların arasında junior yazıp demeyi canla başla savunanlar var. Yok mu taş maş şurada burada... Taşlar atıp atıp "Gelmeyin buralara!" diyesim geldi.
Türk Dil Kurumu'nun sunduğu Güncel Türkçe Sözlük'te iki tane anlam buluyoruz. Burada bizim ilgilendiğimiz anlam ikinci anlam olan Toy (I)
ad hayvan bilimi Yırtıcılardan, uzun kanatlı, çengel gagalı, küçük kuşları ve fare gibi zararlı hayvanları avlayan, tavuk büyüklüğünde bir kuş (Milvus migrans).
sıfat mecaz Toy (I)
Gelin toy sözcüğünün anlamına bakalım.
sıfat Gençliği sebebiyle görgüsüz ve beceriksiz olan.
sıfat Deneyimsiz, acemi, çaylak:
"Meslektaşlarım, kim bilir, beni ne kadar bilgisiz ve toy bulacaklardı?" - Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU
Gördüğünüz üzere toy sözcüğünün ikinci anlamında çaylak sözcüğüne yer verilmiş. TDK'nin Güncel Türkçe Sözlüğündeki bilgileri yazıma kattım.
TDK'nin yayımladığı onlarca sözlük var. Bunların arasında ele alacağım iki sözlük daha var. Biri Tarama Sözlüğü, biri Derleme Sözlüğü. Bilmeyenler için ağzar isem Tarama Sözlüğü yüzyıllar öncesine dayanan yazılı kaynaklardaki söz sözcük varlığını kucaklayan bir sözlük iken Derleme Sözlüğü Türkiyedeki yörelerde bulunan ağızlardaki söz sözcük varlığını kucaklar. Gelin bu iki kaynakta ne var imiş birlikte görelim.
Üzgünüm. TDK Tarama Sözlüğü çevrimiçi sürümünde bir bilgi sunulmuyor. Basılı sürümlerine bakıp varlığını yoklamamız gerekecektir. Şunu söyleyebilirim. Yüzyıllara dayanan yazmalar ile ilgilenenlerin sunduğu bilgilerde beceriksiz, acemi anlamında çaylak sözcüğünün varlığını gördüm. Şimdilik Tarama Sözlüğü'nü ardımızda bırakıyoruz. Sıradaki Derleme Sözlüğü.
Derleme Sözlüğü çaylak sözcüğü konusunda elimizi boş bırakmayacak. Toplamda ayrı ayrı sekiz tane bilgi ile bizi ağırlıyor.
çaylak (I)
Çağlayan
*Tefenni - Burdur
*Anamur - İçel
çaylak (I)
Irmağın geniş yeri
Yeniköy - Balıkesir
- Adana
çaylak (IV)
Bebek, çocuk
İshaklı *Bolvadin - Afyon
*Zile -Tokat
Yerkesik -Muğla
çaylak (I)
-
çaylak (II)
Boynuzlarının arası çok açık olan hayvan.
- Trabzon
çaylak (II)
Bacaklarının arası açık olan at.
- Trabzon
çaylak (III)
Sözünde durmayan (kimse)
- Sivas
çaylak (IV)
[-> çağa (I)]
Bu konuda üç tane kaynağa göz attım. Birincisi 2022 yılında ölen Rahmetli Prof. Dr. Tuncer GÜLENSOY'un yazdığı Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, ikincisi Rahmetli Prof. Dr. Hasan EREN'nin yazdığı Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, üçüncüsü Sevan NİŞANYAN'ın yazdığı Nişanyan Sözlük - Çağdaş Türkçenin Etimolojisi.
Yukarıdaki bilgilere bakınca deneyimsiz, iş becerisi az veya yeterli denemeyecek ölçüde, acemi anlamlarına gelen çaylak sözcüğü ile ilgili sağlam bir bilgi yok. Nişanyan Sözlük'te krasis yolu ile türediğine yönelik bir söz yazılmış...
Yukarıdaki bilgilerden sonra sıra çaylak sözcüğünün bebek, çocuk gibi anlamlara gelen çağa sözcüğünden türemiş olup olmadığı konusundaki düşüncelerime geldi. Ben dillerin bir düzen üstünde varlığını sürdürdüğü inancını taşıyorum. Bu inancımının başlıca kaynağı iman ettiğim Kur'an-ı Kerim'dir. Evet. Bilimi Kur'an-ı Kerim'de okuduğum Rum Suresi 22. ayetine göre ele alıyorum. Buna başladığımdan bu yana başka dillerdeki birçok sözcüğün Türkçedeki karşılıklarını buldum. Burada kök ek ilişkileri öbür adı ile sözcük türeme ilişkileri üzerine yoğunlaştım. Önden verdiğim kısa bilgiyi sündürmeden konuya giriyorum.
Kanıt kanıt! Nasıl kanıtlarım? Pek kolay olmayacak ama kolay bir yöntem biliyorum. Benzer sözcükleri sözlüklerden avlamak. Şimdi birlikte düşünmece... Bebek, çocuk gibi anlamlarda olan çağa sözcüğünden çaylak sözcüğüne türeme yolculuğunda bir +]lAk+ eki olmalı. İlk işlerimden beri bu eki almış sözcükleri sözlükleri tarayarak bulmak olacak. Bir de /ğa/ > /y/ sesine dönüşmüşleri yakalamam gerekiyor. Öyle ise sözlüklerde /ğalak/ ve /ylak/ diye biten bütün sözcükleri tarıyorum... Karşıma çıkanlar aylak, çaylak, leylak, yaylak, daylak, taylak... Bunlardan hiçbiri beni /ğa/ > ... > /y/ değişmesine götürmedi. Bence vardır bir örnek ama kullandığım yazılım ve yöntem ile yakalamadı. Yılmak yok. /yla/ diye araştırıyorum. Daha önceden bildiğim bir sözcük var. ÇAĞALA... Olmamış yemiş/meyve anlamlarına geliyor. Bir Derleme Sözlüğü'ne bakayım. ÇAYLA diye çağala anlamında bir sözcük var mı?
Bir örnek yakaladım. ÇAĞALA > ... > ÇAYLA olarak ele alabileceğim ilk örnek sayılır. Derleme Sözlüğü'nde Darıveren *Acıpayam -Denizli yöresinde olmamış meyve anlamı yazılmış olarak karşıma çıktı. /ğa/ > ... > /y/ dönüşümü için bence çok güzel bir örnek...
Dizme Durumu
ÇAĞALA > ... > ÇAYLA
Çağa sözcüğünü kök olarak ele alıyoruz. Peki çağa > çaya olarak karşımıza çıkacak mıdır? Yanıt evet! Böylece bir /ğ/ > /y/ değişmesi daha bulmuş oldum.
Muğla, İstanbul, *Marmaris - Muğla diye üç yöre bilgisi ve bebek, çocuk anlamında olduğu yazılmış.
Dizme Durumu
ÇAĞALA > ... > ÇAYLA
ÇAĞA > ÇAYA
Yine sözcükleri bulmaya çalışır iken göylek diye bir sözcük önüme geldi. Bu göğelek diye bir sözcükten gelmiş olabilir mi diye sözlüğe baktığımda aldığım yanıt evet oldu.
TDK Tarama Sözlüğü'nde GÖĞELEK: Ağaçları kurutan asalak bitki. TDK Derleme Sözlüğü'nde GÖYLEK: Ağaçlarda biten asalak bitki, burç. Bayat *Emirdağ -Afyon
Dizme Durumu
ÇAĞALA > ... > ÇAYLA
ÇAĞA > ÇAYA
GÖĞELEK > GÖYLEK
İlginç bir sözcük olmak ile birlikte böylek/büylek sözcüğü ile karşılaşınca böğelek diye bir sözcükten gelip gelmediğini araştırdım. Sonuçta bir örnek daha bulmuş oldum.
TDK Derleme Sözlüğü'nde BÖĞELEK: Sığırları rahatsız eden bir çeşit sinek, gübre sineği. TDK Derleme Sözlüğü'nde BÖYLEK/BÜYLEK: Sığırları rahatsız eden bir çeşit sinek, gübre sineği
Dizme Durumu
ÇAĞALA > ... > ÇAYLA
ÇAĞA > ÇAYA
GÖĞELEK > GÖYLEK
BÖĞELEK > BÖYLEK / BÜYLEK
Denk geldiğim başka bir sözcük ise gurur, çalım, naz anlamlarına gelen cay sözcüğü oldu. Bunun yine cağ, cağa gibi bir sözcük ile ilişkili olup olmadığını araştırır iken şunları buldum.
TDK Derleme Sözlüğü'nde CAY: Gurur, çalım, naz. TDK Derleme Sözlüğü'nde CAYA: Gösteriş, caka. TDK Güncel Türkçe Sözlük'te CAKA: Gösteriş, çalım, kabadayılık, fiyaka
Bu ilişkiler yanlış sayılmaz ise
Dizme Durumu
ÇAĞALA > ... > ÇAYLA
ÇAĞA > ÇAYA
GÖĞELEK > GÖYLEK
BÖĞELEK > BÖYLEK / BÜYLEK
CAKA/CAĞA > CAY
Kaylak, gaylak diye iki sözcük buldum. Bunun kökü gaga, gağa, kağa diye bir sözcük olabilir mi diye araştırdım. İşte sonuçlar:
TDK Derleme Sözlüğü'nde KAĞA: Ağabey - *Merzifon -Amasya *Iğdır, *Çıldır -Kars TDK Derleme Sözlüğü'nde KAĞA: Baba - Mengeser *Doğubeyazıt -Ağrı TDK Derleme Sözlüğü'nde GAGA: Ağabey - Çiftlik, Sütlaç, Çığrı, Başmakçı *Dinar -Afyon *Eşme, Karahallı -Uşak Gönen, Kozluca, *Keçiborlu -Isparta Çamköy *Gölhisar, Çuvallı, Kavak *Yeşilova, Başpınar *Tefenni -Burdur Söğüt *Honaz, Eziler *Güney, Darıveren *Acıpayam, Bulkaz, Çıtak, Emircik *Çivril -Denizli -Çanakkale Balçıkhisar -Eskişehir -Bolu Tergili *Bafra -Samsun *Kemaliye, *Kemah -Erzincan Yukarıkale, Hacıilyas *Koyulhisar -Sivas Çiğil -Konya *Elmalı, Kapaklı *Kaş -Antalya TDK Derleme Sözlüğü'nde GAGA: Küçük kardeş. - Bucak *Gerze -Sinop TDK Derleme Sözlüğü'nde GAĞA: Ağabey - Kozağaç *Gölhisar -Burdur Derbent *Buldan -Denizli -Aydın -Amasya TDK Derleme Sözlüğü'nde KAYLAK: Tavşan yavrusu. Armutlu -Burdur TDK Derleme Sözlüğü'nde GAYLAK: Genç dişi deve
Anlamca bir ilişki kurmaya olanak var ise dizmeye alabiliriz.
Dizme Durumu
ÇAĞALA > ... > ÇAYLA
ÇAĞA > ÇAYA
GÖĞELEK > GÖYLEK
BÖĞELEK > BÖYLEK / BÜYLEK
CAKA/CAĞA > CAY
KAĞA/GAĞA/GAGA >? KAYLAK, GAYLAK
Tığa sözcüğü de karşıma çıkan irdelenmesi gereken bir sözcük. TIYLAK, TIĞA sözcüğünden gelmiş olabilir mi yanıtını arıyoruz.
TDK Derleme Sözlüğü'nde TIĞA: Yaşından küçük duran beş, altı yaşındaki erkek sığır. *Çumra -Konya TDK Derleme Sözlüğü'nde TIYLAK: Zayıf. Bekilli *Çal -Denizli
Belki tıylak sözcüğü "tığ gibi olmuşsun" diye söyleyedurduğumuz sözdeki tığ sözcüğünden türemiştir.
Dizme Durumu
ÇAĞALA > ... > ÇAYLA
ÇAĞA > ÇAYA
GÖĞELEK > GÖYLEK
BÖĞELEK > BÖYLEK / BÜYLEK
CAKA/CAĞA > CAY
KAĞA/GAĞA/GAGA >? KAYLAK, GAYLAK
TIĞA >? TIYLAK TIĞ >? TIYLAK
/ğ/ > /y/ ses değişikliği ard ünlülerde görüldüğü gibi ön ünlülerde dahi görülüyor. Ancak Hoca'mızın dediğine bakar isek ön ünlülerde bu örnekler kolay ve biliniyor iken ard ünlülerde durum başka. Böyle dahi olsa dizmeye ÇAĞA > ÇAYA > ... > ÇAYLAK düşüncemi de katar isem sonuçta ikisi belli olmayan sekiz örnek ile düşüncelerime bir dayanak çıkmaya başladı sanırım.
Hem anlamca hem kök ek ilişkisince hem de ses değişikliği ile düşüncelerimin hâlâ konu ele alınması geretiği inancını yukarıdaki çaylakça yaptığım araştırmalara dayanarak sürdürebiliyorum.
Dizmede Son Durumu
ÇAĞALA > ... > ÇAYLA
ÇAĞA > ÇAYA
GÖĞELEK > GÖYLEK
BÖĞELEK > BÖYLEK / BÜYLEK
CAKA/CAĞA > CAY
KAĞA/GAĞA/GAGA >? KAYLAK, GAYLAK
TIĞA >? TIYLAK TIĞ >? TIYLAK
ÇAĞA > ÇAYA >...> ÇAYLAK
Gelişmeler durumunda bu yazı güncellenecektir. Alanın uzmanı değilim ancak uzmanların bu yazdıklarımdan bir yarar elde edeceğini umuyorum.
Ses değişikliği konusunda /ğ/ > /y/ ile ilgili bilgi edinmek için göz attığım bir yazılı kaynak: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/307211
ÇAYLAK
TOY (I)
Evet, ben çaylak sözcüğünün çağa sözcüğünden türediğini düşünenlerdenim. Bu düşüncelerimi Hoca'ma yazdıktan sonra bunu kanıtlamam gerektiğini dillendirip anlattıklarıma yönelik birkaç örnek daha getirmemi istedi. Böylece düşüncelerim bir sonraki aşamaya erebilecek imiş. Ama ben bir dil bilimcisi değilim. Bu alanın okulunda okuyan öğrenci dahi değilim. Ancak kendi çaba ve ilgim ile bir şeyleri öğrenmiş bir kişiyim. Bir şeyler yapabilsem de sonuna dek götüremeyeceğim ortada... Neyse hadi başlayalım.
Çaylak sözcüğü üzerine düşündüğüm her konuda gösterdiği ilgi ve yol göstericiliği konusunda Hoca'ma çok teşekkür ederim.
